8

1. مقدمه
   

لبنان در زمینه تکنولوژی و نوآوری، دارای سابقه طولانی و موفقی در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا است. علیرغم مشکلات اقتصادی و آشفتگی های سیاسی لبنان، زیست بوم فناوری و نوآوری این کشور موجب رشد بخش های علمی، آموزشی، پزشکی، دارویی، صنعتی، کشاورزی و محیط زیست شده است.

ساختار علمی و فناوری لبنان را می توان یک استثناء در میان کشورهای عربی دانست، چراکه برخلاف آنها، تحقیق و توسعه در لبنان به نهادها و آکادمی های نسبتاً مستقلی مانند مرکز تحقیقات و اسناد مارونیت، مرکز مطالعات لبنان و … واگذار شده است. زیست بوم فناوری و نوآوری لبنان، زمینه را برای شکل گیری، رشد و بلوغ استارت آپ ها و طرح ها و اقدامات نوآورانه فراهم می کند.

زیست بوم فناوری و نوآوری لبنان بازیگران و اجزاء مختلفی دارد که درکنار هم، یک ساختار کارآمد، با نشاط و مبتکرانه ای را شکل داده اند. در این زیست بوم، حمایت های دولتی، صندوق های مالی و سرمایه گذاری، شتاب دهنده ها، انکوباتورها، محیط های اشتراکی و رویدادهای متنوع فناورانه و نوآورانه را می توان شاهد بود که علیرغم استقلال آنها از دولت و از یکدیگر، کارکردی همگن، همگرا و هم افزایی دارند.

بر اساس گزارش بلوم اینوست بانک، درحال حاضر استارت آپ ها در لبنان بیش از یک میلیارد دلار ارزش دارند.

1. زیست بوم فناوری و نوآوری لبنان
   

زیست بوم فناوری و نوآوری لبنان، از بازیگران و اجزاء مختلف و متعددی تشکیل شده است که در این گزارش به تعدادی از مهم ترین آنها اشاره می شود.

2.1) نهادهای دولتی:

1.2.1) بانک مرکزی لبنان (BDL):

بانک مرکزی لبنان (BDL)، در آگوست 2014 بخشنامه حمایتی 331 را صادر کرد که بر اساس آن، 75 درصد از سرمایه گذاری بانک ها در اقتصاد دانش بنیان و استارت آپ ها، چه بصورت مستقیم و چه از طریق نهادهای ذیربط را تضمین می کند. بخشنامه موصوف از زمان صدور تا کنون، موجب ترغیب و تشویق سرمایه گذاران جهت سرمایه گذاری در بخش های فناوری و استارت آپ ها شده و بهبود اکوسیستم فناوری و نوآوری لبنان را بدنبال داشته است.

1.2.2) سازمان توسعه سرمایه گذاری لبنان (IDAL):

سازمان توسعه سرمایه گذاری لبنان، آژانس ملی سرمایه گذاری در لبنان به حساب می آید. در جریان برگزاری رویداد عرب نت بیروت در 2017، این سازمان از برنامه صادرات ICT خود رونمایی کرد که شامل حمایت های مالی از استارت آپ ها برای توانمندسازی آنها جهت شرکت در نمایشگاه ها و رویدادهای بین المللی می شود.

1. وزارت اقتصاد لبنان:
   

در سال 2014، وزارت اقتصاد لبنان استراتژی 2020 را به عنوان نقشه راهی برای برنامه ریزی و حمایت از بخش های کلیدی اقتصاد لبنان تهیه و آغاز کرده است.

در استراتژی 2020، بخش فناوری و نوآوری از اهمیت و جایگاه برجسته ای برخوردار است، بگونه ای که در حال حاضر می توان نتایج مثبت و قابل توجه اجرای این استراتژی را در بخش های فناوری و نوآوری لبنان مشاهده کرد.

2.2) صندوق های تامین مالی و سرمایه گذاری:

در لبنان حدود 13 صندوق استارت آپی وجود دارد که مجموع سرمایه آنها 459 میلیون دلار است که در این گزارش به تعدادی از مهم ترین صندوق ها اشاره می شود.

2.2.1) گروه سرمایه گذاری B&Y:

گروه سرمایه گذاری B&Y در سال 2015 توسط عبدالله یافی و غیث یافی تأسیس شد که بنوعی یک صندوق سرمایه گذاری خطرپذیر برای استارتاپ های فناوری در مراحل اولیه است. این صندوق کمک می کند تا شرکت های نوآور و استارت آپی در منطقه MENA رشد یافته و جهانی شوند.

2.2.2) Beryteck :

این صندوق در سال 2008 توسط مارون چامس تأسیس شد. این صندوق، محیطی مساعدی را برای ایجاد و توسعه استارتاپ ها از طریق انکوباتورها، پشتیبانی کسب و کار، مشاوره، تأمین مالی و … فراهم می کند.

بریتک، اکوسیستمی برای کارآفرینان است که محیطی پویا برای ایجاد و توسعه استارتاپ‌ها و SME ها فراهم کرده و نوآوری، فناوری و کارآفرینی را در لبنان تقویت می‌کند. این صندوق به عنوان هسته ای برای اتصال ذینفعان مختلف در اکوسیستم عمل کرده و تلاش می کند تا بر سیاست گذاران درجهت پیشبرد کارآفرینی و نوآوری تأثیر بگذارد.

2.2.3)IM CAPITAL :

IM Capital توسط نیکولاس روهانا در سال 2015 تأسیس شد. این صندوق خدمات فنی و مالی گسترده ای را در لبنان برای طیف گسترده ای از مشاغل و سرمایه گذاران در مراحل اولیه شکل گیری استارت آپ ها و طرح های نوآورانه ارائه می دهد.

IM Capital ، یک صندوق 15 میلیون دلاری و بخشی از ابتکار USAID MENAاست که سرمایه، ضمانت سهام و کمک های فنی را به مشاغل و سرمایه گذاران در مراحل اولیه ارائه می دهد.

2.2.4) برنامه ISME:

برنامه ISME ، یک طرح 30 میلیون دلاری است که دولت لبنان از طریق وام بانک جهانی برای حمایت از استارت آپ ها تدارک دیده است. هدف این برنامه، تشویق بازار سرمایه‌گذاری سهام برای افزایش سرمایه‌گذاری های اولیه برای شرکت‌های نوآورانه بادوام است. این برنامه دو نوع تامین مالی ارائه می دهد: الف) کمک هزینه توسعه ایده های نوآورانه 🙁CDGs)

CDG ها برای کارآفرینانی در نظر گرفته شده است که ایده های جدید ارائه می دهند و می توانند برای موارد زیر استفاده شوند:

• توسعه ایده های نوآورانه.
  
• جذب سرمایه گذاری خارجی با برعهده گرفتن ریسک های اساسی.
  

ب) سرمایه گذاری مشترک سهام سرمایه:

سرمایه گذاری مشترک سهام در یک شرکت، در کنار یک سرمایه گذار نهادی دیگر به عنوان صندوق های سرمایه گذاری VC، شرکت های هلدینگ، بانک های سرمایه گذاری و … انجام می شود. برای واجد شرایط بودن بهره مندی از این تامین مالی، کارآفرینان نیاز به تعهد و تضمین یک سرمایه گذار نهادی برای سرمایه گذاری دارند.

2.2.5) سدار موندی(CMV):

سدار موندی، یک شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر مستقر در بیروت است که متخصص در سرمایه گذاری های فناوری فرامرزی در اروپا و خاورمیانه است. با حضور در هر دو بازار، تیم CMV و شرکای عملیاتی در مقیاس‌های فناوری با رشد بالا از اروپا و خاورمیانه سرمایه‌گذاری می‌کنند. این شرکت همچنین موسس Lebanese-in-Technology (LiT) است که یک شبکه باشگاهی متشکل از اعضا و کارآفرینان لبنانی مهاجرت کرده آگاه در زمینه فناوری واقع در قطب های فناوری برتر اروپا (لندن، پاریس، دوبلین) هستند.

2.2.6) گروه داهر کاپیتال(DCG):

گروه داهر کاپیتال که توسط
میشل داهر
در سال 2000 تأسیس شد، یک دفتر سرمایه گذاری خانوادگی است که سرمایه گذاری های اولیه و خطرپذیر انجام می دهد.

DCG ، یک شرکت مستقل و خصوصی است. از ماموریت های این گروه، حمایت از کارفرمایان دولتی و خصوصی است که برنامه های بازنشستگی کارآمد، منطبق و سودمند را برای کارکنان خود اجرا می کنند.

بنیان داهر کاپیتال حول یک مدل خدمات اصلی گذاشته شده است که بر آن اساس به ارائه خدمات امانتداری برای امانتداران طرح، معتمدین، کمیته سرمایه گذاری و اعضای هیئت مدیره می پردازد تا آنها را در تعهدات و مسئولیت های خود پشتیبانی کند.

خدمات و عملکردهای پشتیبانی این گروه شامل موارد زیر است:

• پشتیبانی آموزشی و تخصصی.
  
• خدمات امانتداری سرمایه گذاری.
  
• نظارت و تحلیل دارایی و سرمایه گذاری.
  
• مواد و برنامه های آموزشی فعالانه کارکنان.
  

2.3) مراکز رشد و شتاب دهنده ها:

لبنان 13 مرکز رشد و شتاب دهنده استارت آپی دارد که به تعدادی از مهم ترین آن ها اشاره می شود.

2.3.1) آگری تک (Agrytech):

آگری تک، در سال 2017 توسط سفارت پادشاهی هلند در بیروت و صندوق بریتک تأسیس شد. این شتاب دهنده، یک مرکز نوآوری کشاورزی در زمینه مواد غذایی است که استارتاپ‌های نوآورانه را برای تبدیل شدن به فرصت‌های تجاری پرورش می‌دهد. این گروه بنوعی کاتالیزور نوآوری ها در فناوری مواد غذایی و کشاورزی است.

این مرکز، استارت آپ ها را با راه حل های مبتنی بر فناوری در سراسر زنجیره ارزش محصولات کشاورزی پشتیبانی می کند تا به کسب و کارهای موفق در سطح منطقه ای و جهانی تبدیل شوند.

آگری تک، یک برنامه شتاب دهنده دو مرحله ای است که از طریق صندوق بریتک از کارآفرینان با نوآوری های دانش بنیان در بخش کشاورزی حمایت می کند و به آنها منابع، دانش، شبکه ها و بودجه مورد نیاز را ارائه می دهد.

این مرکز شتاب دهنده، به ارائه پشتیبانی های لازم طی دو مرحله در ده ماه پرداخته و برای هر راه اندازی تا 100 هزار دلار کمک های مالی و پشتیبانی های فنی ارائه می دهد.

2.3.2) SPEED@BDD:

Speed@BDD که توسط ولید حنا و مارون چماس در سال 2014 تأسیس شد، یک شتاب دهنده استارت‌آپ دانش بنیان مستقر در بیروت است که هدف آن پر کردن شکاف بین استارت‌آپ‌های اولیه و بالغ است.

این شتاب دهنده، استارت‌آپ‌ها را در مرحله اولیه ایده و مراحل اولیه می‌پذیرد و وظیفه دارد آنها را به مرحله رشد و تولید در سطح منطقه برساند. عمده تمرکز این شتاب دهنده در صنایع نرم‌افزار، دیجیتال و وب/موبایل می باشد. این شتاب دهنده، یک تلاش مشترک بین صندوق‌های سرمایه‌گذاری پیشرو لبنان و سازمان‌های حمایت از کارآفرینی است.

2.3.3) ALTCITY:

Altcity که از طریق مشارکت با یونیسف در سال 2016 شکل گرفت، یک شتاب دهنده استارت آپ های اجتماعی است. این شتاب دهنده، از شرکت های اجتماعی که روی راه حل های سازمانی مرتبط با حوزه های اصلی برنامه یونیسف کار می کنند، پشتیبانی و حمایت می کند.

Altcity، یکی از قطب‌های پشتیبانی استارت‌آپ‌های پیشرو در لبنان است که بر رسانه‌های جدید، وب/موبایل و بازی‌ها تمرکز دارد.

2.3.4) FLAT6LABSبیروت:

Flat6Labs که توسط احمد آل الفی در سال 2011 تأسیس شد، یک شتاب دهنده و صندوق اولیه است،Flat6Labs ، پیشروترین شرکت سرمایه گذاری اولیه منطقه MENA است که در حال حاضر مشهورترین برنامه های استارت آپی را در منطقه اجرا می کند. مقر اصلی این شتاب دهنده قاهره است که البته دفتر بیروت آن ازجمله دفاتر فعال به حساب می آید. Flat6Labs سالانه در بیش از 100 استارت آپ نوآورانه و مبتنی بر فناوری در منطقه منا سرمایه گذاری می کند که هزاران کارآفرین پرشور را قادر می سازد تا به جاه طلبی های جسورانه خود دست یابند.

2.3.5) Middle East Venture partner:

MEVP
یک شرکت سرمایه گذاری خطرپذیر و شتاب دهنده در مراحل اولیه و رشد شرکت های نوآوری است که در منطقه خاورمیانه فعالیت دارد. دفاتر اصلی این شتاب دهنده در دبی و بیروت واقع شده است.

دارایی تحت مدیریت این شرکت سرمایه گذار و شتاب دهنده، بیش از 260 میلیون دلار است. MEVP، ازجمله بزرگ ترین و معتبرترین شرکت های VC در منطقه خاورمیانه بحساب می آید.

2.4) فضاهای کار اشتراکی:

در لبنان ده ها فضای کاراشتراکی فعال هستند که به مهم ترین آنها اشاره می شود:

2.4.1) کارخانه نوآوری بیروت:

کارخانه نوآوری بیروت در سال 2016 توسط کریم آتویی و ابراهیم زهرالدین تأسیس شد. این فضای کار اشتراکی، در یک کارخانه احیا شده واقع شده است که به افراد، استارت آپ ها و کسب و کارها اجازه می دهد تا در یک محیط اشتراکی با زیرساخت های مورد نیاز به همکاری با یکدیگر بپردازند.

کارخانه نوآوری بیروت، با تمرکز بر فناوری، طراحی و ساخت، تلاش می کند تا ایده نوآوران را به واقعیت تبدیل کند. این کارخانه، به نوآوران، کارآفرینان، طراحان و استارت آپ ها، فضایی برای کار، همکاری و نمونه سازی ارائه می دهد. از اهداف این کارخانه، ایجاد یک محیط راحت و حذف استرس ناشی از کارهای اداری و بوروکراسی است تا نوآوران فرصت لازم برای تمرکز و خلاقیت را داشته باشند.

تیم حرفه ای کارخانه، درخصوص کسب و کار، امکانات مالی، طراحی محصول، تجربه کاربری و بازاریابی به نوآوران مشورت می دهد.

2.4.2) فضای اشتراکی بریتک:

بریتک فضای همکاری و اشتراکی پر جنب و جوش را برای برای فریلنسرها، کارآفرینان و نوآوران تدارک دیده است تا همزمان با همکاری و به اشتراک گذاری مهارت ها و ایده ها با متخصصان، ایده ها و کسب و کارهای خود را بیافرینند. در این محیط کارِ اشتراکی، اعضاء به امکاناتی همچون اتاق های ملاقات، رویدادهای شبکه اجتماعی، آزمایشگاه ساخت نمونه‌سازی اولیه و برنامه‌های پشتیبانی، یک فضای میز باز و مبله با زیرساخت‌های پیشرفته دسترسی دارند.

2.4.3) Beirut Digital District:

BDD
در سال 2012 توسط صندوق Berytech و وزارت ارتباطات لبنان تأسیس شد. این فضای اشتراکی، منطقه ای فراگیر و برخوردار از امکانات متنوع است که از طریق زیرساخت های پیشرفته و خدمات پشتیبانی، از مشاغل جدید و نوآوران حمایت می کند. BDD بنوعی یک خوشه دیجیتال منحصر به فرد است که برای پشتیبانی از مشاغل و نوآوران طراحی شده است.

این منطقه درحال حاضر 3500 عضو دارد و در طول سال حدود 1500 رویداد برگزار می کند. BDD را می توان بنوعی قلب استارت آپ ها و ابتکارات و نوآوری های لبنان نامید.

2.4.4) Antwork Beirut:

یک فضای کار مشترک پر جنب و جوش و حرفه ای است که محیطی مشارکتی و حمایتی را برای افراد و شرکت ها فراهم کرده و آن را به یک مرکز فعال برای بخش های دیجیتال و خلاق لبنان تبدیل کرده است. در این فضای اشتراکی، اعضا می توانند به خدمات مختلفی از جمله اتاق کنفرانس، فضاهای رویداد، کافه تریا و جلسات ورزش رایگان دسترسی داشته باشند. همچنین این فضای اشتراکی امکانات شبکه‌سازی را از طریق کارگاه‌ها، سمینارها و رویدادهای اجتماعی ارائه می‌دهد و به اعضاء اجازه می‌دهد شبکه حرفه‌ای خود را گسترش داده و با افراد همفکر خود همکاری کنند.

2.5) رویدادهای فناورانه:

بیروت را میتوان پایتخت رویدادهای فناورانه در منطقه منا دانست که به تعدادی از رویدادها اشاره میشود:

2.5.1)
Arabnet Beirut:

عرب نت، یک رویداد بزرگ در زمینه فناوری و نوآوری در منطقه MENA است. دبیرخانه عرب نت، سالانه کنفرانس های بزرگی را با تمرکز بر بخش فناوری، نوآوری و استارت آپ ها در بیروت، دبی، ریاض، کویت و بیروت سازماندهی و برگزار می کند.

کنفرانس های عرب نت به عنوان بزرگترین گردهمایی دیجیتال در منطقه MENA شناخته می شوند که همواره با حضور چهره ها و سخنرانان مشهور جهانی و با حضور بازیگران متعدد فناوری و نوآوری از کارآفرینان، صاحبان استارت آپ های موفق و معروف، صندوق های سرمایه گذاری و … برگزار می شوند.

وب سایت عرب نت، یک مرجع پیشرو برای کسب و کارهای دیجیتال در خاورمیانه است که شامل اخبار، تحلیل ها، مشاوره های تخصصی، مصاحبه ها و جامعه ای پر جنب و جوش از استارت آپ ها، توسعه دهندگان و کارآفرینان است. پایگاه داده عرب نت، که جامع ترین پایگاه برای استارت آپ های دیجیتالی در منطقه MENA است که تا به امروز اطلاعات بیش از 1000 استارت آپ در آن ثبت شده است.

2.5.2)
BDL Accelerate:

BDL Accelerate یک کنفرانس نوآوری و کارآفرینی است که بانک مرکزی لبنان ذیل بخشنامه 331 خود آن را برگزار می کند. این رویداد بزرگ تاکنون سه بار در بیروت برگزار شده است.

آخرین کنفرانس BDL Accelerate، با حضور بیش از 25 هزار شرکت کننده در بیروت برگزار گردید که بزرگترین رویداد در منطقه منا به حساب می آید.

2.5.3) زن فرانسوی (Femme Francophone):

Femme Francophone ، رقابتی است که در سال 2011 با حمایت سفارت فرانسه در لبنان راه اندازی شد. این رویداد بر نقش موفق و پیشگامانه زنان فرانسوی زبان لبنانی در زمینه کارآفرینی و نوآوری درجهت توسعه اجتماعی-اقتصادی و تحول اجتماعی تاکید می کند.

1. رتبه جهانی و منطقه ای لبنان در شاخص فناوری و نوآوری:
   

در آخرین گزارش فناوری و نوآوری آنکتاد، لبنان در سال 2022 با 51/0 امتیاز در جایگاه 77 جهان قرار داشت؛ این درحالی است که در سال 2021 رتبه جهانی لبنان در شاخص فناوری و نوآوری، 63 بود. این آمار نشان می دهد رتبه جهانی لبنان در شاخص فناوری و نوآوری در سال 2022 نسبت به سال قبل، 14 پله تنزل داشته است.

همانطور که در جدول زیر مشاهده می شود، امتیاز و رتبه جهانی لبنان در شاخص فناوری و نوآوری نزدیک به رتبه جمهوری اسلامی ایران است بگونه ای که پس از ایران با رتبه 75 و بوسنی با رتبه 76، در رتبه 77 جهان قرار گرفته است. گفتنی است لبنان در سال 2021 با جایگاه 63 ام جهان، هشت رتبه بالاتر از ایران قرار داشت.

رتبه منطقه ای لبنان در شاخص نوآوری و فناوری در سال 2022، مقام هشتم در بین 15 کشور عربی و پس از کشورهای امارات، عربستان، کویت، بحرین، عمان، تونس و قطر بود؛ این درحالی است که در سال 2021 لبنان مقام پنجم را پس از امارات، عربستان، بحرین، کویت و تونس داشت.

همانطور که در جداول بالا مشخص است، از میان پنج زیرشاخص فناوری و نوآوری، بهترین عملکرد لبنان در زیرشاخص تامین مالی با رتبه جهانی 26 در سال 2022 و رتبه 22 در سال 2021 است که البته این نقطه قوت در گزارش حاضر که به تشریح و تبیین ابعاد و مختصات زیست بوم فناوری و نوآوری لبنان پرداخته است، مشهود می باشد.